Malaysia merupakan antara negara pengeluar minyak sawit dunia yang terbesar melalui agensi seperti FELDA, FELCRA dan syarikat penanaman swasta.

Minyak sawit sememangnya digunakan secara meluas dalam bidang penyediaan makanan disebabkan kualitinya sebagai minyak goreng yang tahan lama, boleh diguna berulang kali dan murah berbanding pilihan minyak sayuran yang lain seperti minyak jagung, minyak bijan dan minyak bunga matahari.

Tambahan pula, banyak kajian telah dijalankan dan menemukan bahawa komposisi kimia minyak sawit mempunyai banyak khasiat dan kebaikan.

Infografik kebaikan minyak sawit secara umum oleh MPOB Imej via MPOB

Komposisi Kimia Minyak Sawit

Minyak sawit mentah yang diperoleh daripada mesokarp buah kelapa sawit (Elaeis guineensis) terdiri daripada bahan kimia yang dikenali sebagai gliserida dan sebilangan kecil komponen bukan gliserol.

Komponen bukan gliserol termasuklah asid lemak bebas, logam surih, air, debu dan komponen-komponen kimia kecil yang lain.

Kajian lepas telah mengenal pasti komponen kecil yang terkandung dalam minyak sawit mentah ialah karotenoid, tokoferol, tokotrienol, sterol, fosfolipid, squalene dan hidrokarbon tripterpenik dan alifatik.

Karotenoid, tokoferol dan tokotrienols merupakan komponen yang penting dalam komposisi minyak sawit kerana bahan-bahan tersebut menyumbang kepada kestabilan dan sifat pemakanan minyak kelapa sawit.

Karotenoid memberikan ciri-ciri warna oren-merah untuk minyak kelapa sawit mentah. Sebatian ini juga menawarkan perlindungan oksidatif sebagai benteng pertama penahanan sekiranya berlaku pengoksidaan (warna oren-merah minyak bertukar) disusuli oleh benteng pengoksidaan sebatian trigliserida.

Karotenoid ialah prekursor atau bahan pemula untuk pembentukan vitamin A melalui proses in vivo (semulajadi).

Sementara itu, tokoferol dan tokotrienols adalah isomer (struktur formula sama tetapi berbeza struktur) vitamin E dan merupakan antioksidan kuat yang memberi kestabilan oksidatif kepada minyak.

Sebahagian daripada komponen bukan gliserida dalam minyak sawit mentah seperti asid lemak bebas, air, debu dan logam surih hanya akan merosakkan kestabilan minyak apabila kehadiran sebatian-sebatian ini akan menjadikan minyak berbau busuk mengurangkan tahap antioksidan minyak.

Oleh itu, minyak mentah perlu menjalani proses penapisan di mana sebatian yang tidak diingini akan dikeluarkan.

Penapisan Minyak Sawit

Proses penapisan minyak kelapa sawit boleh menjalani penapisan fizikal atau kimia, dengan kaedah fizikal merupakan kaedah penapisan yang lebih biasa diamalkan di kilang minyak kelapa sawit Malaysia.

Namun, penapisan secara fizikal ini telah menyebabkan penyingkiran sebahagian daripada tokoferol, tokotrienol dan kemusnahan semua karotenoid yang ada minyak kelapa sawit mentah.

Justeru itu, proses penapisan fizikal yang diubah suai, yang mana kaedah penghasilan minyak kelapa sawit yang berkualiti melalui kaedah penapisan, pelunturan dan nyahbau sambil mengekalkan kebanyakan karotenoid dan vitamin E yang mula-mula hadir dalam minyak sawit mentah, telah dibangunkan dan diamalkan secara meluas.  

Karotenoid dalam Minyak Sawit

Minyak sawit mentah Malaysia biasanya mengandungi 500 hingga 700 ppm (bahagian per juta) karotenoid. Kelapa sawit yang ditanam secara komersial di Malaysia adalah daripada tenera (T) pelbagai, yang merupakan kacukan antara jenis dura (D) dan psifera (P) bagi spesis Elaeis guineensis.

Spesies kelapa sawit lain, seperti E. oleifera [melanococca (M)] dari Amerika Selatan, telah didapati mengandungi tahap karotenoid yang lebih tinggi sehingga 4,000 ppm.

Karotenoid juga telah dilaporkan dijumpai dalam beberapa minyak sayuran mentah, tetapi tahap mereka biasanya lebih rendah, biasanya kurang dari 100 ppm.

Minyak sawit mentah dianggap sebagai alam semulajadi terkaya di dunia yang mempunyai sumber tumbuhan karotenoid.

Kandungan retinol (provitamin A) yang terdapat dalam minyak sawit dianggarkan sebanyak 15 kali  lebih banyak daripada lobak merah dan 300 kali lebih banyak daripada tomato. Keberkesanan provitamin A dalam minyak sawit merah telah didokumenkan oleh beberapa penyiasat.

Selain daripada khasiat pemakanan utama ini , karotenoid mempunyai sifat antioksidan yang penting kerana keupayaan mereka untuk bertindak sebagai benteng penahan yang berkesan melawan radikal oksigen singlet.

Karotenoid sawit juga telah dilaporkan untuk mempunyai kesan perencatan ke atas perkembangan jenis kanser tertentu.

Peranan mereka menghalang percambahan beberapa jenis kanser seperti oral, pharyngeal, paru-paru, dan kanser perut telah disiasat.

Vitamin E dalam Minyak Sawit

Lebih daripada 80% vitamin E dikesan berada dalam minyak sawit mentah. Vitamin E adalah sangat berguna sebagai antioksidan yang memberikan kestabilan terhadap kemerosotan keadaan oksidatif minyak.

Tambahan pula, kehadiran vitamin E bersama karotena membantu untuk sama-sama memberikan perlindungan sinergi terhadap pengokisdaan terhadap trigliserida tak tepu.

Tokotrienols dalam minyak sawit telah dilaporkan berjaya menurunkan kolesterol plasma dengan menghalang aktiviti enzim HMG-CoA (3-hydroxy-3-methylglutaryl Coenzyme A) reductase, yang mengawal sintesis kolesterol dalam hati.

Sebatian tokotrienols juga memainkan peranan yang penting dalam menyekat perkembangan jenis kanser tertentu, khususnya, kesan perencatan terhadap sel kanser payu dara.

Ubiquinone dan Sterol dalam Minyak Sawit

Ubiquinone ialah sekumpulan komponen kecil yang dijumpai dalam minyak sawit mentah.

Yang paling biasa dikesan ialah ubiquinone-10, juga dikenali sebagai koenzim Q 10 (CoQ 10). Kandungan sebatian ini dilaporkan dikesan sebanyak 10 hingga 80 ppm.

Walaupun  hadir pada kepekatan yang agak rendah, ubiquinone-10 adalah penting untuk meningkatkan sistem imun, melegakan angin, melindungi daripada penyakit jantung, dan mengurangkan tekanan darah tinggi.

Kumpulan sebatian quinol antioksidan kuat yang 10 kali lebih berkesan daripada vitamin E.

Sterols adalah satu lagi kumpulan komponen kecil yang berharga yang terdapat dalam minyak sawit mentah. Sterol amat bernilai dari segi potensi dan aplikasi dalam industri makanan dan farmaseutikal.

Kandungan sterol dalam minyak kelapa sawit telah dilaporkan berkesan dalam menurunkan paras kolesterol plasma darah manusia .

Rujukan

1. http://palmoilpedia.mpob.gov.my/kebaikan-minyak-sawit/
2. Nagendran, B., Unnithan, U. R., Choo, Y. M., & Sundram, K. (2000). Characteristics of red palm oil, a carotene-and vitamin E–rich refined oil for food uses. Food and nutrition bulletin, 21(2), 189-194.